Madureira

In de laatste 25 jaar heb ik een aantal verhalen geschreven. Een aantal daarvan valt onder de titel ‘DAT IS TOEVALLIG’. Ik ben van plan om die verhalen te bundelen en uit te geven, waarschijnlijk als een epub boek. Je doet me een plezier als je eens een verhaal wilt lezen en van commentaar voorzien. Bij voorbaat mijn dank voor je bijdrage aan dit project.
Rommert, Rio de Janeiro

Madureira

Het was een warme zondag in 2015. Gloria mijn vrouw zou een workshop 'stemvorming voor ouderen' geven in Madureira, een voorstad van Rio de Janeiro. We reisden daar per trein naar toe en dat was op zich al een belevenis. Informanten op het station wisten te melden, dat de trein vanaf perron 2 zou vertrekken en wel om 9.20 uur; daar stond inderdaad een trein, die echter nog gesloten was en het aantal mensen op het perron groeide gestaag. Om 9.15 uur arriveerde aan de andere kant van hetzelfde perron een trein die snel leegliep, vervolgens stapte iedereen daar in om een zitplaats te bemachtigen. Om 9.18 uur gingen plotseling de deuren van de andere trein echter open en iedereen rende terug om snel over te stappen, want die trein moesten we kennelijk toch hebben. Net op tijd sprintten wij er ook in en enkele seconden later vertrokken we.
De groep in Madureira bestond uit slechts zeven vrouwen en er gebeurde iets wat een diepe indruk op me maakte. Er werden verschillende lichaamsgerichte oefeningen gedaan, spelletjes, vocalise, stemoefeningen. Voor een bepaalde structuur moest iedereen een partner zoeken. Een oudere donkere vrouw in de groep, die rondkeek als een schuw vogeltje, koos mij als partner voor een handendans. Ik zag hoe bang ze was om daarbij werkelijk oogcontact te maken maar uiteindelijk deed ze toch aan de oefening mee. Gloria stimuleerde haar en ik bleef na afloop van de oefening geduldig wachten op wat er nog zou komen, hoewel ik sterk de neiging had haar stevig tegen me aan te drukken. Ze raakte hevig in emotie en liet haar tranen volop stromen. Uiteindelijk legde ze haar hoofd tegen mijn schouder en vertelde later in de groep, dat deze ervaring voor haar totaal nieuw en overweldigend was geweest. Ze had als klein meisje eens een vriendin diep in de ogen gekeken en toen ‘al het kwaad van de wereld gezien’. Daarna had ze nooit meer iemand in de ogen gekeken, haar hele leven lang niet, tot ze vandaag wel had gedaan en deze overweldigende nieuwe ervaring had gehad.
Enkele weken later waren we op dezelfde plek en nu met een veel grotere groep deelnemers, er waren zelfs enkele mannen bij. Na afloop sprak ik dezelfde vrouw aan om te horen hoe het nu met haar ging: 'langzaam beter, ik adem meer en word wat rustiger maar ik zou veel baat hebben bij meer van die sessies in ontspanning', was haar reactie. Ik zou die wel willen geven maar voorlopig lag dat niet op mijn weg, omdat ik binnenkort weer naar Nederland zou gaan. Toen we buiten stonden om te vertrekken kwam ze nogmaals naar me toe en vertelde ons dat haar grootmoeder als slavin was geboren, eigendom van een Nederlander; ‘toen ze geboren was zag ze er net zo uit als jij’, zei ze kijkend naar Gloria, die blank is. Dat was bijzonder en suggereerde dat de ‘eigenaar’ van die grootmoeder vermoedelijk ook haar vader was en daardoor dus de overgrootvader van de vrouw die hier voor me stond. Ze herinnerde zich zelfs nog de naam van die eigenaar 'Cornelis'; toen heb ik haar enige tijd in verbijstering en met tranen in de ogen aangekeken, want dat is mijn tweede naam! Ze heeft dus waarschijnlijk, zij het sterk verdund Nederlands bloed. Alles is toevallig, of ook niets; en dit laatste voel ik als een vingerwijzing dat ik hier niet toevallig ben beland.

Niet lang na het eerdere gebeuren hebben we, Gloria en ik met een groep aan een bijzondere ceremonie deelgenomen. De groep bestond uit het koor van Mahikari, een spirituele gemeenschap in Rio. Elk jaar wordt door de Candomblé gemeenschap in Rio, bestaande uit de nazaten van slaven, een ceremonie gehouden op de Cais do Valongo. Dat is de plek in Rio waar vroeger de slaven werden aangevoerd; een stenen plateau waar in de loop de eeuwen twee miljoen zwarten uit Afrika binnenkwamen en werden verhandeld, voornamelijk afkomstig uit de zuidelijke delen van Afrika, zoals Congo en Angola. Ik heb altijd wel geweten dat er slavernij heeft bestaan en dat ook mijn voorouders daar misschien goed mee hebben verdiend maar in mijn onbewuste herinnering was dat toch altijd heel erg lang geleden geweest. Toen begon ik in te schatten hoe lang dat geleden was. Ik heb het voorrecht gehad mijn overgrootmoeder nog te hebben gekend; we hebben ooit zelfs in haar kleine huisje gelogeerd op Ameland naast de toren van de NH-kerk in Hollum. Voor ons was ze simpel ´Opoe Toren´; ik heb haar ooit een kaart gestuurd met als adres ´Opoe Toren´ in Hollum, Ameland en die kwam feilloos aan. Ze is geboren in 1878; in die tijd bestond de slavernij hier in Brazilië nog gewoon, tot die bij wet in 1888 is afgeschaft. Maar zelfs tot 50 jaar daarna (dus tot in de jaren ´30 van de vorige eeuw!) bestond slavernij feitelijk nog steeds in de binnenlanden omdat het centrale gezag daar nauwelijks aanwezig was. Op mijn sportschool had ik eens een gesprekje met een man van een jaar of 60 die nog wist dat zijn grootvader hier slaaf was geweest.
De zwarte mensen bij deze ceremoniële gelegenheid, gekleed in prachtig witte gewaden, hebben zeker voor een deel ook nog voorouders gekend die hier slaaf waren. We hebben daar gestaan en een Candomblé groep bezig gezien, die met muziek en slagwerk luid en nadrukkelijk aanwezig was. Omdat ik weet dat mijn Amelandse familie veel zeevaarders heeft voortgebracht kwam de gedachte bij me op dat sommige van mijn voorouders misschien ook hier als zeevaarders voet aan wal hebben gezet, ik zal het niet weten. Ons koor heeft meegedaan aan de spirituele reiniging van de plek en twee liederen gezongen; het eerste ´Oni Sauré´ een lied van de Candomblé gemeenschap werd door veel mensen staande meegezongen en daarna volgde het gebed van Sint Franciscus, ook bekend bij veel mensen die hier een Katholieke school bezochten. In gedachten heb ik ze langs zien komen, al die zwarte ontheemde en onthutste mensen. Een jaar of wat hierna is deze zelfde plek door UNESCO uitgeroepen tot cultureel erfgoed.